مهریه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه؟ فرق بین عندالمطالبه و عندالاستطاعه در چیست؟

مهریه عندالاستطاعه چیست و تفاوت آن با مهریه عندالمطالبه چگونه است؟

در سال‌های اخیر، مسئله مهریه و نحوه اجرای آن به یکی از موضوعات پرچالش خانواده در ایران تبدیل شده است. بسیاری از مردان به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه، گرفتار پرونده‌های قضایی، پرداخت اقساط طولانی یا حتی بازداشت شده‌اند. همزمان، شایعات فراوانی درباره «قانون جدید مهریه» در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که باعث سردرگمی زوجین شده است. در چنین فضایی، شناخت دقیق مفاهیم «مهریه عندالمطالبه» و «مهریه عندالاستطاعه» اهمیت عملی و فوری دارد؛ زیرا انتخاب هر یک از این دو عبارت در عقدنامه می‌تواند مسیر حقوقی مطالبه یا پرداخت مهریه را به طور کامل تغییر دهد و آثار گسترده‌ای در زمینه صدور اجرائیه، توقیف اموال و حتی صدور قرار جلب داشته باشد.

ضرورت آگاهی زوجین از نوع مهریه
مهریه یکی از حقوق مالی زن در ازدواج است که در لحظه وقوع عقد برای او ایجاد می‌شود. اما اینکه زن بتواند بلافاصله آن را مطالبه کند یا باید اثبات کند شوهر توان پرداخت دارد، وابسته به نوع قید مهریه در عقدنامه است. دو اصطلاح رایج و پرکاربرد در این زمینه عبارت‌اند از «عندالمطالبه» و «عندالاستطاعه». تفاوت این دو در عمل، بار اثباتی، مسیر اجرایی و مدت زمان وصول مهریه کاملاً محسوس است و می‌تواند مشکلات جدی در پرونده‌های خانواده ایجاد کند. در واقع، شناخت دقیق این مفاهیم، نه تنها برای وکیل خانواده بلکه برای زوجین نیز ضروری است تا بتوانند انتخاب آگاهانه‌ای در زمان عقد داشته باشند و از بروز اختلافات طولانی و پیچیده جلوگیری کنند.

مهریه عندالمطالبه: تعریف و آثار آن
مهریه عندالمطالبه یعنی به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه می‌شود و هر زمان بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند. در این حالت، زوج موظف به پرداخت فوری است مگر اینکه توانایی پرداخت نداشته باشد و بتواند اعسار خود را ثابت کند. (معادل ساده: «مهریه‌ای که هر زمان زن بخواهد می‌تواند مطالبه شود و مرد باید پرداخت کند مگر ثابت کند توان پرداخت ندارد.»)

این نوع مهریه در عمل موجب می‌شود که زن بتواند بدون اثبات توان مالی شوهر، اجرای ثبت یا صدور حکم دادگاه را درخواست کند. در صورت عدم پرداخت، دادگاه می‌تواند اقدامات تأمینی مانند توقیف اموال یا صدور قرار جلب صادر کند. در واقع مهریه عندالمطالبه راهکاری سریع برای وصول حق مالی زن است، اما فشار مالی و مسئولیت فوری برای زوج ایجاد می‌کند.

مهریه عندالاستطاعه: تعریف و اثر اجرایی
در مقابل، مهریه عندالاستطاعه به این معناست که پرداخت مهریه تنها زمانی واجب است که زوج از نظر مالی توانایی داشته باشد. بنابراین، زن برای مطالبه مهریه ابتدا باید یا همزمان با درخواست اجرا، تمکن مالی شوهر را اثبات کند. (معادل ساده: «مهریه‌ای که زن فقط وقتی می‌تواند مطالبه کند که ثابت کند مرد توان پرداخت دارد.»)

در این حالت، مسیر مطالبه طولانی‌تر و پیچیده‌تر می‌شود، زیرا دادگاه یا اجرای ثبت بدون احراز تمکن مالی زوج، اقدام مؤثری مانند توقیف اموال یا صدور اجرائیه انجام نمی‌دهد. به همین دلیل، انتخاب این نوع مهریه معمولاً برای کاهش فشار مالی فوری بر زوج به کار می‌رود، اما در عمل می‌تواند مطالبه مهریه را برای زوجه به فرایندی زمان‌بر تبدیل کند.

تفاوت‌های عملی و حقوقی
۱. زمان پرداخت: در مهریه عندالمطالبه، پرداخت بلافاصله الزامی است، اما در عندالاستطاعه، تا زمانی که استطاعت شوهر ثابت نشود، مهریه قابل وصول نیست.
۲. بار اثبات: در عندالمطالبه، مرد باید اعسار خود را ثابت کند، ولی در عندالاستطاعه، زن باید توان مالی شوهر را اثبات نماید.
۳. قدرت اجرایی: مهریه عندالمطالبه امکان صدور اجرائیه سریع و توقیف اموال را فراهم می‌کند، اما در عندالاستطاعه، صدور اجرائیه مشروط به بررسی وضعیت مالی شوهر است و ممکن است اجرای حقوق زن طولانی‌تر شود.

بنابراین اگر هدف زوجه دریافت سریع مهریه باشد، مهریه عندالمطالبه مناسب‌تر است، ولی اگر هدف زوج جلوگیری از بازداشت فوری باشد، مهریه عندالاستطاعه انتخاب محتاطانه‌تری خواهد بود.

وضعیت فعلی و شایعات درباره قانون جدید مهریه
اخیراً خبرهایی درباره کاهش سقف الزام به جلب برای مهریه یا تغییرات دیگر منتشر شده است. با این حال، تا کنون (چهارم آبان ۱۴۰۴) هیچ‌یک از این تغییرات به تصویب نهایی نرسیده است. قانون موجود همچنان معتبر است و مطابق آن، زوجه می‌تواند تا سقف مشخصی بدون اثبات تمکن مالی زوج، مهریه را مطالبه کند. برای مازاد بر آن، اثبات توانایی مالی شوهر لازم است.

مثال‌های کاربردی برای روشن شدن تفاوت‌ها
فرض کنید در عقدنامه نوشته شده است «مهریه عندالاستطاعه». زن برای مطالبه مهریه باید مدارکی ارائه کند که نشان دهد شوهر اموالی دارد یا از درآمد کافی برخوردار است. این مدارک می‌تواند شامل استعلام ثبتی، فیش حقوقی، پرینت حساب بانکی یا اسناد مالکیت باشد. در غیر این صورت، دادگاه یا اجرای ثبت دستور وصول مهریه را صادر نخواهد کرد. اما اگر همان مهریه عندالمطالبه قید شده بود، زن می‌توانست بلافاصله اجرائیه بگیرد و زوج باید برای جلوگیری از بازداشت، دادخواست اعسار ارائه می‌داد.

راهکارهای قراردادی و حقوقی برای کاهش اختلاف
زوجین می‌توانند با انتخاب هوشمندانه نوع مهریه، درج شروط منصفانه و توافق بر نحوه پرداخت، از بروز اختلافات و مشکلات حقوقی بعدی پیشگیری کنند. در مهریه عندالاستطاعه، درج شرایط پرداخت قسطی، ارائه تضمین مالی یا تعیین سقف مشخص می‌تواند به شفافیت بیشتر و کاهش دعاوی طولانی کمک کند. در مهریه عندالمطالبه، آگاهی از مسئولیت فوری و امکان صدور اجرائیه سریع برای مرد ضروری است.

نتیجه‌گیری
مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه تفاوت‌های عملی و حقوقی مهمی دارند که در مسیر وصول مهریه، صدور اجرائیه، بار اثبات و اقدامات تأمینی موثر است. مهریه عندالمطالبه امکان وصول سریع مهریه را فراهم می‌کند اما فشار مالی فوری بر زوج وارد می‌کند؛ مهریه عندالاستطاعه وصول مهریه را مشروط به توانایی مالی مرد می‌کند و فرایند زمان‌برتری ایجاد می‌کند.

با توجه به اینکه تا کنون (چهارم آبان ۱۴۰۴) هیچ قانون جدیدی درباره کاهش سقف مهریه تصویب نشده است، توصیه می‌شود پیش از امضای عقدنامه یا در صورت بروز اختلاف، با وکیل متخصص خانواده مشورت شود تا انتخاب نوع مهریه، مسیر اجرایی و شیوه طرح دعوا با دقت انجام شود. این اقدام می‌تواند از بروز دعاوی طولانی، هزینه‌های اضافی و سردرگمی قانونی جلوگیری کند و حقوق هر دو طرف را به بهترین شکل تضمین نماید.

سوالات متداول عملی درباره مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه

سوال ۱: اگر شوهر توان مالی دارد اما مهریه عندالاستطاعه است، زن چگونه می‌تواند مهریه را دریافت کند؟

زن باید مدارکی ارائه دهد که توانایی مالی شوهر را نشان دهد. این مدارک می‌تواند شامل استعلامات ثبتی، فیش حقوقی، گردش حساب بانکی، اسناد مالکیت و شهادت شهود باشد. پس از ارائه مدارک، دادگاه یا اجرای ثبت اقدام به صدور اجرائیه و وصول مهریه می‌کند. بدون ارائه مدارک، پرونده متوقف می‌ماند و وصول مهریه امکان‌پذیر نیست.

سوال ۲: در مهریه عندالمطالبه، شوهر چه زمانی می‌تواند از بازداشت جلوگیری کند؟

در مهریه عندالمطالبه، زن می‌تواند بلافاصله اجرائیه بگیرد و اموال شوهر توقیف شود. شوهر برای جلوگیری از بازداشت باید دادخواست اعسار ارائه دهد و توانایی مالی خود را به دادگاه اثبات کند. تا زمانی که اعسار پذیرفته نشود، اجرای مهریه ادامه دارد و امکان بازداشت وجود دارد.

سوال ۳: اگر شوهر بخواهد اموالش را به نزدیکان منتقل کند تا از پرداخت مهریه فرار کند، زن چه کاری باید انجام دهد؟

زن می‌تواند با ارائه مدارک مبنی بر انتقال صوری اموال، اجرای ثبت یا دادگاه را متقاعد به صدور قرار توقیف و اقدامات تأمینی کند. استعلام‌های ثبتی، بانکی، شهادت شهود و مدارک کارشناسی به اثبات فرار مالی کمک می‌کنند. قانون امکان بازگرداندن مال منتقل‌شده و پیگیری مدیون را فراهم کرده است.

سوال ۴: در صورتی که شوهر به صورت اقساط مهریه را پرداخت کند، چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که پرداخت کامل خواهد شد؟

در قرارداد یا دادنامه وصول مهریه، قید تضمین پرداخت اقساط می‌تواند شامل چک‌های تضمینی، سفته یا وثیقه ملکی باشد. این تضمین‌ها امکان پیگیری قانونی در صورت توقف پرداخت را فراهم می‌کنند و زوجه می‌تواند از اجرای ثبت بخواهد در صورت عدم پرداخت اقساط، اموال شوهر توقیف شود.

سوال ۵: اگر زن مهریه عندالاستطاعه دارد و شوهر هیچ درآمد مشخصی ندارد، چه اقدامی باید انجام دهد؟

در این حالت، زن ابتدا باید توانایی مالی شوهر را از طریق مدارک قانونی احراز کند. اگر هیچ مدرکی ارائه نشود یا شوهر ادعای ناتوانی کند، دادگاه ممکن است وصول مهریه را متوقف کند. در این شرایط، مشاوره با وکیل خانواده و جمع‌آوری مدارک مالی مانند استعلام املاک، حساب‌های بانکی و قراردادهای تجاری اهمیت دارد.

سوال ۶: آیا در مهریه عندالمطالبه امکان توقیف اموال خارج از شهر وجود دارد؟

بله، اجرای ثبت می‌تواند با استعلامات ثبتی و بانکی اموال مرد در سایر شهرها را شناسایی و توقیف کند. در صورت وجود اموال منقول یا غیرمنقول در شهرهای دیگر، دادگاه یا اجرای ثبت می‌تواند اقدامات لازم را انجام دهد تا وصول مهریه تسهیل شود.

سوال ۷: زن چگونه می‌تواند تضمین کند که اقساط مهریه عندالاستطاعه به موقع پرداخت شود؟

برای این کار می‌توان در قرارداد یا دادنامه وصول مهریه شرط کرد که پرداخت اقساط با ارائه چک‌های تضمینی، سفته یا وثیقه ملکی همراه باشد. در صورت عدم پرداخت، زوجه می‌تواند اجرای ثبت را ملزم به توقیف اموال شوهر کند. این روش از بروز دیرکرد و مشکلات قانونی جلوگیری می‌کند.

سوال ۸: در مهریه عندالاستطاعه، چه زمانی دادگاه اقدام به توقیف اموال می‌کند؟

دادگاه یا اجرای ثبت تنها زمانی اقدام به توقیف اموال می‌کند که زن مدارکی ارائه دهد که شوهر توان پرداخت مهریه را دارد. بدون اثبات توان مالی، هیچ اقدام اجرایی انجام نمی‌شود. این امر باعث می‌شود مطالبه مهریه نیازمند جمع‌آوری مدارک دقیق و معتبر باشد.

سوال ۹: اگر شوهر ادعا کند توانایی مالی ندارد ولی مدارک نشان دهنده توانایی اوست، زن چه اقدامی انجام دهد؟

زن می‌تواند مدارک مالی خود را به دادگاه ارائه کند تا اثبات کند ادعای شوهر نادرست است. سپس دادگاه می‌تواند دستور صدور اجرائیه و توقیف اموال صادر کند. استفاده از استعلام‌های بانکی، ثبتی، کارشناسی املاک و شهادت شهود در این موارد بسیار مؤثر است.

سوال ۱۰: آیا امکان ترکیب مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در عقدنامه وجود دارد؟

بله، زوجین می‌توانند در عقدنامه شروط مختلفی بگذارند؛ مثلاً بخشی از مهریه عندالمطالبه و بخشی عندالاستطاعه باشد. این روش امکان مدیریت بهتر توان مالی شوهر و سرعت مطالبه مهریه توسط زن را فراهم می‌کند. در هر صورت، مشاوره با وکیل متخصص خانواده برای تدوین شروط دقیق و روشن ضروری است تا از بروز اختلاف و دعوای طولانی جلوگیری شود.

این سوالات عملی به زوجین کمک می‌کند مسیر مطالبه یا پرداخت مهریه را بدون سردرگمی و با اطلاع کامل از اقدامات قانونی پیش ببرند و از تصمیم‌گیری بر اساس شایعات جلوگیری کنند.